Chúng ta thường nghe lời khuyên rằng nên bắt đầu từ “đầu câu chuyện,” và như Julie Andrews đã nói, đó là một nơi rất tốt để bắt đầu. Tuy nhiên, không phải lúc nào cách bắt đầu cũng giống nhau cho mọi câu chuyện. Điều này còn phụ thuộc vào một số yếu tố, bao gồm thời điểm câu chuyện thực sự bắt đầu về mặt thời gian và cách cốt truyện được cấu trúc.

“Câu chuyện” và “cốt truyện” là hai thứ khác nhau?

Đúng vậy. Dù một số nhà tư vấn có thể gọi câu chuyện của bạn là “cốt truyện” hoặc người viết có thể nhầm lẫn giữa cốt truyện và “câu chuyện” chúng thực chất là hai thành phần riêng biệt trong quá trình sáng tác, nhưng lại bổ trợ lẫn nhau. Chính vì thế, việc nhầm lẫn giữa chúng là điều dễ hiểu.

Vậy chúng là gì và tại sao lại khác nhau? Mỗi yếu tố có vai trò gì trong câu chuyện? Để làm rõ, hãy thử thay thế chúng bằng những thuật ngữ khác. Hãy học một chút tiếng Nga!

Trong thời kỳ bùng nổ các tiểu thuyết gia Nga ở thế kỷ 20, hai khái niệm thú vị đã xuất hiện: syuzhet và fabula. Các nhà nghiên cứu về cấu trúc kể chuyện đã định nghĩa fabula với ý nghĩa tương tự trong tiếng Latin: “câu chuyện”

Trong khi đó, syuzhet lại mang một ý nghĩa tinh tế hơn. Từ này có thể được dịch gần đúng sang tiếng Anh là “subject” (chủ đề), ám chỉ trọng tâm chính. Khi nghĩ về syuzhet, hãy nghĩ đến sự tập trung vào yếu tố này. Bạn sẽ hiểu ngay tại sao.

‘Inception’ (2010)

Vậy “Fabula” là gì?

Thay vì chỉ nói rằng đó là “câu chuyện” một lần nữa, hãy định nghĩa fabula bằng những thuật ngữ cụ thể hơn.

Các nhà nghiên cứu về chủ nghĩa hình thức Nga coi fabula là trình tự các sự kiện xảy ra theo thứ tự thời gian—không phụ thuộc vào cách chúng được kể lại. Trong các bi kịch Hy Lạp, những trận chiến khốc liệt có thể diễn ra trước, trong, hoặc sau những cảnh chính trên sân khấu, nhưng đôi khi chúng được kể theo thứ tự không tuần tự. Tương tự, trong Inception (2010), có những sự kiện xảy ra trước vụ trộm đầu tiên mà chúng ta thấy ở phần đầu phim.

Dù các sự kiện diễn ra trước mắt khán giả hay không, luôn có một dòng thời gian khách quan không bị ảnh hưởng bởi cách kể chuyện. Ví dụ, Renfield bị Dracula tác động từ trước khi Jonathan Harker đến lâu đài, nhưng khán giả không được chứng kiến điều đó. Dù vậy, những sự kiện này là một phần không thể tách rời của câu chuyện, là sự thật cốt lõi của mạch truyện.

Hãy nghĩ đến ý nghĩa của từ fabula: trong tiếng Latin, nó cũng là gốc từ của “fable” (truyện ngụ ngôn), ám chỉ câu chuyện với một thông điệp. Vì vậy, khi nghĩ về fabula, hãy nghĩ đến dòng thời gian bất biến của câu chuyện—sự thật của cốt truyện.

Vậy còn “Syuzhet” là gì?

Mặt khác, syuzhet đóng vai trò như trọng tâm của cách kể chuyện. Nếu fabula là sự thật đứng sau câu chuyện, thì syuzhet là thông điệp được truyền tải qua cách kể chuyện.

Bằng cách tổ chức lại các sự kiện từ câu chuyện theo một cách cụ thể, bạn có thể đánh lạc hướng khán giả hoặc làm thay đổi thông điệp, khiến câu chuyện truyền tải một sự thật khác. Đây chính là sức mạnh của syuzhet, hay “cốt truyện.”

Ví dụ, trong Eternal Sunshine of the Spotless Mind (2004), cốt truyện được sắp xếp một cách khiến khán giả bất ngờ, dù mấu chốt của bộ phim xảy ra ở “đầu dòng thời gian.” Sự sắp xếp các sự kiện giúp khán giả trải nghiệm một góc nhìn hoàn toàn khác với dòng thời gian thực, đồng thời làm sáng tỏ sự thật của câu chuyện, tập trung vào trọng tâm mà tác giả muốn truyền tải.

‘Eternal Sunshine of the Spotless Mind’ (2004)

Những gì nằm ngoài cốt truyện

Cốt truyện không phải lúc nào cũng phản ánh toàn bộ câu chuyện. Thay vào đó, nó có thể tập trung vào những sự kiện cụ thể để làm nổi bật một phiên bản khác của câu chuyện.

Ví dụ, Alien (1979) không giải thích nguồn gốc của Xenomorph hay khai thác quá nhiều về lịch sử của phi hành đoàn Nostromo. Điều này không cần thiết cho cốt truyện, vốn chỉ xoay quanh cuộc đấu tranh sinh tồn giữa con người và sinh vật ngoài hành tinh. Những yếu tố khác thuộc về fabula, nhưng không phải là trọng tâm của syuzhet.

Tương tự, trong Se7en (1995), bộ phim không trực tiếp cho thấy những gì xảy ra với Tracy nhưng vẫn khiến khán giả cảm nhận được nhờ các chi tiết ẩn ý trong lời nói của John Doe.

‘Alien’ (1979)

Kết hợp câu chuyện và cốt truyện

Để có một câu chuyện hoàn chỉnh, bạn cần kết hợp cả fabula và syuzhet một cách hài hòa. Hãy tổ chức sự thật của các sự kiện—fabula—thành một syuzhet truyền tải đúng thông điệp mà bạn muốn khán giả cảm nhận. Khi đạt được sự cân đối này, bạn sẽ có trong tay một tác phẩm kể chuyện tuyệt vời.

QVFilm Production (Theo The Script Lab)